Gërmimet arkeologjike në Vllaho të Pelagonisë, një nga vendet më të vjetra neolitike në rajon dhe në Evropë, kanë zbuluar shtresa të pasura kulturore që datojnë midis viteve 6400 dhe 6000 p.e.s. Kërkimet e fundit, të kryera nga Qendra për Kërkime Parahistorike dhe Instituti dhe Muzeu – Manastir, kanë nxjerrë në dritë dëshmi të rëndësishme për jetën e hershme neolitike.

Në pjesën perëndimore të vendbanimit, janë gjetur shtresa kulturore neolitike të hershme që arrijnë një lartësi prej 2.7 metrash, duke treguar një banim të gjatë dhe dinamik. Gjatë gërmimeve janë identifikuar rreth 70 shtresa stratigrafike.

Në këto shtresa janë zbuluar gjurmë të 16 ndërtesave, zemunicave, vatrave, furrave, si dhe objekte të shumta, duke përfshirë enë, vegla, mullinj dhe kocka kafshësh. Këto zbulime ofrojnë një pamje të detajuar të jetës së përditshme të banorëve të Vllahos në periudhën e hershme neolitike.

Një nga zbulimet më të rëndësishme janë mbetjet e ruajtura mirë të drurit në shtresat më të vjetra, të cilat mund të jenë disa nga objektet më të vjetra prej druri neolitik të zbuluara në Evropë. Këto objekte do të jenë thelbësore për të kuptuar teknologjinë dhe artizanatin e popullsisë së hershme neolitike.

Faza e ardhshme e projektit do të përfshijë analiza radiokarbonike, arkeobotanike, zooarkeologjike dhe dendrokronologjike. Ky bashkëpunim ndërkombëtar mes institucioneve nga Maqedonia e Veriut, Gjermania, Serbia dhe Zvicra, me mbështetjen e Ministrisë së Kulturës dhe Turizmit dhe Institutit Arkeologjik Gjerman, do të ofrojë njohuri të reja mbi epokën neolitike në rajon.